(p. 22) agacāṭlu agaṭsāṭlu. [Tel. from అగ్గము+చాటులు] అగ్గము+చాటులు] n. Evils, afflictions, troubles. కడగండ్లు, తిప్పలు. అగచాట్లుపడుచున్నాడు he suffers great distress. నన్ను అగచాట్లు పెట్టినాడు he brought me into trouble. అగచాట్లపోతు agaṭsāṭlapōtu. [Tel.] n. A wretch, a villain. దుష్టుడుగా తిరిగేవాడు. 'చిక్కు బిల్లలు మైనపు తేళ్లు చిక్కుముళ్లు జమిడాకు చిల్కలు తాళ్లపాములకట యగచాట్లపోతనై యాడుకొంటి.' H. iii. 192. అగచాట్లమారి agaṭsāṭlamāri. [Tel.] He who has suffered, a martyr, a sufferer. one who is thoroughly practised. నానాకడగండ్లు పడి తీరినవాడు, ఆరి తీరినవాడు.

(p. 121) āritīru āri-tīru. [Tel.] v. n. To be perfect, qualified, complete, accomplished or well versed in. ఆరితీరినవాడు he who is well versed or thoroughly practised. ఆరితీరి కూర్చున్నప్పుడు when he was sitting at his ease.

(p. 193) esalika esalika. [Tel.] n. Leisure. తీరిక, అవకాశము.

(p. 308) kelayu kelayu. [Tel.] v. n. To be arrogant. విజృంభించు. 'ద్వి. కెలయుచునినునీవెక్తీరించుకొనెదు కులజుండుతనుదానకొనియాడుకొనునె.' రా. అర. కాం.

(p. 454) cau or చౌవు ṭsau. [Tel.] n. The number four, in counting. చౌకాడిగుదియ or చపుకాడిగుదియ ṭsaukāḍigudiya. n. An iron rod with four well-turned sides నాలుగుపక్కలుతీరిన యినుపదండము. చౌగంటి or చవుగంటి the god of fire అగ్నిదేవుడు. చౌకాలిపీట or చవుకాలిపీట a chair; lit a seat with four legs.

(p. 507) taniyu tuniyu. [Tel.] v. n. To be full, satiated, or content. తృప్తిపడు. To thrive. flourish. 'క ధనమున విద్యను సంతతి దనిసినవారెందుగలరె' M. Adi. Whoever thinks he has enough wealth or learning, or offspring? తనియించు taniyinṭsu. v. a. To satiate or satisfy. తనివి, తనివు or తన్వి tanivi. [Tel.] n. Fulness, satisfaction, content, ease. Repletion. తృప్తి. తనివితీరక not being satisfied. వారికి తనివితీరినది they are satisfied. తనివోవు (తనివి+పోవు) or తనిచను to be fully satisfied. తృప్తినొందు. తనిసిన tanisina. (part. of తనియు.) Satiated, contented. See తనుపు.

(p. 535) tīru tīru. [Tel.] v. n. To end, stop, cease, elapse. To be finished, ended, complete, or ready. To be paid, delivered, discharged, avenged. To be qualified, accomplished, finished, adorned, trim, decked. To be gratified, satiated, wreaked (as passion;) to be assuaged or allayed, to go off. ముగియు, చిక్కబడు. తనివితీర to the full; so as to satisfy one's desires. తీరలేదు it came to nothing, it was ineffectual. కోరికతీసి having gained his end. ఇది నాచేత తీరదు this is out of my power. నాకు తీరీతీరక ఉన్నది I am hardly at leisure. తీరిపోవు to die. To be practicable, or possible. అక్కడికి రాతీరదు I cannot come there, I have not leisure to come. రాకుంటే తీరదు (you) must positively come. వెళ్లక తీరదు I cannot help going. తీరినగుండెగా నున్నాడు he is quite hackneyed. తీరా tirā. (Root in A of తీరు, with the intensive affix ఆ) adv. Ultimately, at last; fairly; just, merely, in short, simply. తీరా మధ్యాహ్నమయ్యేటప్పటికి when it was high noon. ఆ గోడ తీటా పడ్డది the wall actually fell down. తూరా పండుకొనేటప్పటికి when he was fairly asleep. ఆ సంగతి తీరా బయటపడేటప్పటికి when the matter at last became known. తీరా చెల్లించెను he paid it in full. తీరిక or తీరికె tīrika. n. Leisure. పనిలేక యూరకుండుట. తీరికచిక్కిన having no leisure. Adorning, trimming, decoration. దిద్దడము. తీరిన tīrina adj. Full. finished, accomplished, cured, settled. తీరు. n. Manner, way, mode, fashion, style, arrangement, విధము. Beauty చక్కన. వాడు బకతీరుమనిడషి he is an odd man. వాడుబకతీరుగానున్నాడు ఒకతీరుగానున్నాడు he is but so and so, he is not well, he is not at ease. ఈ తీరు thus. తీరుతప్పి ఉన్నాడు it is all over with him. తీరుగా tirugā. adv. Properly, duly, aright. దాని ముక్కుకండ్లు తీరుగానున్నవి her nose and eyes are pretty. తీరుగడ or తీరుదల tīru-gaḍa. n. Ending. ముగియుట. తీరుపు or తీర్పు tīrupu. n. End, finishing. A decision, judgment, sentence, decree. తీర్పుచెప్పెను he gave his decision. Justice. న్యాయము. Setting right చక్కబాటు. తీరుపరి or తీర్పరి tīrup-ari. n. A judge. న్యాయాధిపతి. An agent or ambassador చారుడు. A superintendent. అధికారి, కార్యనిర్వాహకుడు. తీరుపడు to be destroyed నశించు. తీరుబడి tīru-baḍi. n. Leisure. సావకాశము. తీరుపాటు tīru-pāṭu. n. A settlement, payment. Leisure. తీరుపాటుగా నుండే unoccupied, at leisure. తీరుమానము or తీర్మానము tīru-mānamu. n. An ending, settlement, rectification. Pause. A decision, resolve. తీరుమానించు or తీర్మానించు to settle, to come to a decision. తీరువ tīruva. n. A settlement, discharge, payment. Duty, dues, fees. గడ్డతీరువ levelling the ground. తీరుపవేయు or తీరువకట్టు to levy a fee or contribution. తీరువజాస్తి tīruva-jāsti. [H.] n. An additional or supplementary assessment నిర్ణయించబడిన పన్నుకంటె పైగా కట్టినపన్ను. తీర్చు, తీరుచు, తీరుపు or తీర్చు tīrṭsu. v. a. To end, finish. To do with, accomplish, perform or play (his part,) go through. ముగించు. To order, arrange. చక్కబరుచు. To cool, quiet, assuage. To adjust, liquidate (a debt). To trim, deck, adorn, straighten, correct, rectify, regulate. దిద్దు. To set, place, draw (as the mark on the forehead). To pass (time, day, or night). To pay give or issue (wages or batta). To settle. To determine, to resolve, to decide. To do away with. పొపు, తొలగించు. To destroy నాశముచేయు. వాయసముతీర్చినది the crow gave a good omen (by crossing my path from left to right.) కోపమునుతీర్చు to revenge oneself, wreak one's anger. చలముతీర్చు, పగతీర్చు to satiate spite. దాహముతీర్చు to quench thirst. తమిదీర్చి satiating one's lusts. వాని పని తీర్చినారు they settled his business or they ruined him. తీర్చుకొను tīrṭsu-konu. v. a. To end, do away with. To settle or pay up as a debt, &c. తీర్పించు tīrpinṭsu. v. a. To cause to decide, or determine.

(p. 697) paṭṭi paṭṭi. [Tel. from పట్టు.] a postposition. A sign of the fifth case of nouns. For, because of, on account of, with reference to. నిన్ను పట్టి యీ పనిచేస్తున్నాను I do this for your sake. It is added to the infinitive of verbs, as ఆ టోపి ఉండబట్టిగాని లేకపోతే అతని తల పగులును had it not been for the cap his skull would have been fractured. కాలము యుక్తముగాతీరబట్టి, (i.e., తీరినదిగనుక) as the season turned out well or proved good. 'ప్రభవించబట్టి' (L. XIV. 29.) because he was born. కాబట్టి therefore, it being so, such being the case. పట్టి n. A child, an infant. బిడ్డ, కొడుకు, కూతురు. పట్టిపట్టి a son's son or daughter, మనుమడు, మనుమరాలు. A roll of betel. A list. పట్టితల్లి a woman who has borne a child. తాంబూలపట్టి a roll or mouthful of betel. [Skt.] n. A plate, పలక. Also, a gold band or fillet tied across the forehead at the time of one's coronation, పట్టము.

(p. 871) balupu or బళువు baluvu. [from Skt. బలము.] n. Weight, a load or burden; బరువు. Strength, బలము. A charge, or obligatory duty; onus; oppression; anguish; acuteness (as of a boil), heaviness, severity of sickness. Importance, consequence. భారము. మీ చిత్తమునకు బలువు తోచును you would be displeased. బళువుసుళువు ఎరుగనివాడు one who knows no care. దానిని నెరవేర్చే బళువు తమది it is your business to settle this. బలబళవు ఇంకా తీయలేదు the heaviness or stupor is not yet gone off. నెత్తి బళువు తీరినది there is a weight off my mind. ఆ కురుపు నానాటికి బళువుచేస్తున్నది the boil becomes more painful day by day. adj. Heavy, onerous; obligatory; difficult, acute, severe (as illness), irksome, indisposed. అధికము, మిక్కుటము. Large, పెద్ద. See బలు. వాడు బలువైన పనిచేయలేడు he cannot do any heavy work. బలువుగా or బళువుగా baluvu-gā. adv. Heavily. అతనికి ఒళ్లు బలువుగానున్ణది he is very ill. ఆ ఊరు బలువుగా కోసెడు ఉన్నది the village is fully two milles off. బలువుడు baluvuḍu. adj. Strong. బలముగల. n. A strong man, బలవంతుడు, బలియుడు.

(p. 953) manuvu manuvu. [Skt.] n. A mystical verse or formula. మంత్రము. A legislator and saint called Manu. There are said to be fourteen of these Manus, viz., స్వాయంభువు, స్వారోచిషుడు, ఉత్తముడు, తామసుడు, రైవతుడు, చాక్షషుడు, వైవస్వతుడు, సూర్యసావర్ణి, దక్షసావర్ణి, బ్రహ్మసావర్ణి, ధర్మసావర్ణి, రుద్రపావర్ణి, రౌచ్యుడు, భౌచ్యుడు. మనుజుడు or మనుష్యుడు manujudu. n. A man, a human being. మనుజాశనుడు manuj-āṣanuḍu. n. Lit. An eater of men, i.e., a demon, రాక్షసుడు. మనుజేంద్రుడు manuj-ēndruḍu. n. A king, రా౛ు. మన్వంతరము manv-antaramu. n. An age or period of time supposed to be under the sway of one Manu, ఏకసప్తతిదివ్యయుగములు, మనుకాల మధ్యచరిత్రము. (Vulgarly) Time, a rule, reign; thus చందులాలు మన్వంతరములో or హయాములో in the time of Chandulala a former governor of Hyderabad. అతని మనవ్వంతరముతీరినది his days are ended.

(p. 1015) mūḍu mūḍu. [Tel.] adj. Pron. or n. Three. infl. మూటి as ఆమాటికి to the three. మూట mūṭa. n. ablative. Thirdly, at the third. మూటియందు, మూడవదానియందు. plural మూళ్లు, as పదిమూళ్లు ten times three. మూడు ఎత్తులుగాచేసి laying the garland in three festoons. G. xi. 49. మూడు సరములుగాచేసి. ముక్కాక muk-kāka. (మూడు + కాక.) n. Oppression, trouble, distress. నిర్భంధము. శ్రమ. 'మునులార మీకింత ముక్కాకలేల సులభంబుగనుముక్తిచొప్పుడు విధము.' L. xx. 256. ముక్కాకలుతీరిన thrice proved, thrice tried in the fire, inured; well versed, or experienced. బాగాజితపడి యుండు. ముక్కాని muk-kāni. (మూడు + కాని.) n. The fraction of three కాసులు; 9 pies or three sixtyfourths. ముక్కారు muk-kāru (మూడు + కారు.) n. Three seasons or crops (in a year.) మూడుపంటలు, మూడుభోగములు. 'ధరణిముక్కారును తరగనిగతిబండె.' T. v. 215. ముక్కాలిపీట or ముక్కలిపీట muk-kālipīṭa. (మూడు + కాలి + పీట.) n. A three legged stool or table. A tripod. 'ముక్కలిపీటమీద సొంపలరవసింపజేసి.' Rasica. i. 52. ముక్కాలు muk-kālu. (మూడు + కాలు.) n. Three quarters. ముప్పాతిక. Three legs, మూడుకాళ్లు. ముక్కొటిక muk-koṭika. (మూడు + కొటిక.) n. Three cities, త్రిపురములు. ముక్కోటి ఏకాదశి muk-kōṭi-ēkā. n. A fast held in honor of Vishnu in the month Margasira. మార్గశిరశుద్ధ ఏకాదశి నాడు తిరుపతిలో స్వామిపుష్కరణిలో మూడు కోట్ల తీర్థములువస్తునవనే ఐతిహ్యమువల్ల ఈపేరు వచ్చినది. ముజ్జిగము muj-jagamu. (మూడు + జగము.) n. The 'three worlds,' the universe, లోకత్రయము. ముత్తుము mu-t-tumu. (మూడు + తూము.) n. The measure of three తూములు, మున్నూరు mun-nūru. (మూడు + మారు.) n. Three hundred. ముప్పది or ముప్పై mup-padi. (మూడు + పది.) n. Thirty. ముప్పందుము mup-pandumu. (మూడు + పది + తూము.) n. Thirty tooms. (తూములు.) ముప్పాతిక mup-pātika. (మూడు + పాతిక.) n. Three quarters. ముప్పావు mup-pāvu. (మూడు + పావు.) n. Three quarters. ముప్పిడి mup-piḍi. (మూడు + పిడి.) n. 'Three handles,' a dagger. ముప్పిరి mup-piri. (మూడు + పిరి.) n. Three twists or strands. adj. Three fold. triple. ముమ్మడి mum-maḍi. (ముడు + మడుగు.) n. Three times as much, three fold, treble, triple. ముమ్మనుమడు mum-manumaḍu. (మూడు + మునుమడు.) n. A great grandson. ముమ్మారు mum-māru. (మూడు + మారు.) n. Three times. ముమ్మూడు mum-mūḍu. (మూడు + మూడు.) n. Three times three, మూడుమూళ్లు, తొమ్మిది. ముయ్యేరు muy-yēru. (మూడు + ఏరు) n. Three streams, an epithet of the Ganges. 'ముందరనున్నది మయ్యేరునేల.' HD. ii. 3. ముల్లోకము mul-lōkamu. (మూడు + లోకము.) n. Three worlds, i.e., the earth, heaven and the nether world మువ్వీసము muv-visamu. (మూడు + వీసము.) n. The fraction of three-sixteenths. మువ్వురు or ముగ్గురు muv-vuru. (మూడు + వారు.) n. Three persons. మూడో or మూడవ mūḍō. adj. The third. మూడోదినము the third day, i.e., the next day but one.

(p. 1152) vāpu vāpu. [Tel. from వాచు.] n. Swelling, protuberance, intumescence. శోఫ, వాచుట. Pining or longing, ఆశ, దుఃఖించుట, ఏకట. మొగుడు వచ్చిన తర్వాత దాని వాపుతీరినది the arrival of her husband put an end to her pining. వాపి vāpi. n. One whose body is swollen, వాపురోగముగలవాడు. వాపిరి vāpiri. (వాపు+ఇరి.) n. Lamenting, ఏకరుట. వాపిరిగొట్టు vāpiri-goṭṭu. n. A glutton. తిండిపోతు. A fickle-tongued man, వాక్చాపల్యముగలవాడు. A gloomy looking man, ఏకరువాడు, దుఃఖించుచుండువాడు. వాపు vāpu. (for వాయింపు.) n. Sounding a drum &c. వాయించుట. వాపుతెవులు. n. The dropsy. వాచేరోగము, శోఫ.

(p. 1187) vilambamu or విలంబనము vi-lambamu. [Skt.] n. Delay, tardiness, loitering, procrastination. Delaying, retarding. ఆలస్యము చేయడము. విలంబితము vi-lambitamu. adj. Delayed, slow. n. Slow time in music. ఆలస్యముగాతీరివలయ.

(p. 1267) s sa. [Skt.] (In composition,) with, together with సకుటుంబముగా together with one's family. సగుణము having (or endowed with) properties or qualities. సజాతీయము of the same tribe, of the same species. సటీక accompanied with a commentary. సదియుడు one who is kind or good. స పత్రము having wings, రెక్కలుగల. సమర్మకముగా in full detail, circumstantially, with all the particulars, minutely, దాచకుండా. సమూలము together with the root, having a root, entire, వేరుతోకూడా, యావత్తు. వారు సమూలముగా నాశమైనారు they are ruined, root and branch. సమేలంపు derisory, satirical. 'సమ్మేలంపుమాటల మేలమాడు.' Vish. vi. 19. సయుక్తికము reasonable, logical, rational. సరయత with speed, త్వరగా.' సరయతవచ్చి వెల్వడిహ౛ారరము చెంతరథంబుడిగ్గి.' T. iv. 193. సంలక్షణము classical, beautiful, handsome, లక్షణయుక్తమైన, అందమైన, సలక్షణమైనపడుచు a handsome girl. సలలితము beautiful, lovely. 'సలితకళానిధి.' T. Pref. 87. సవిస్తారముగా at full length, extensively, with all the particulars, completely, to the full, వివరముగా. సవినయముగా respectfully. సవినయుడై modestly. సహిరణ్యోదకపూర్వకముగా entirely; (lit. with money and water) - a phrase used in making gifts. సహృదయుడు a good hearted man. సహేతుకము reasonable, well grounded. కారణముతోగూడిన. సహేతుకముగా with the reason or the grounds, కారణసహితముగా. సాకూతము significant, అభిప్రాయసహితమైన. సాకూతస్మితము a wanton glance. A. iv. 41. సానుకూలము favour or kindness, success, ఉపకారము. ఆ పని వానికి సానుకూలమైన తరువాత when he succeeded in that affair. అది సానుకూలముకాక పోయినది it did not succeed. సానుకూలము favourable, kind, ఉపకారమైన. సానుకూలమైన మాట favourable word. సానుకూలముగా favourably, kindly, ఉపకారముగా. సాపత్న్యము the condition of a co-wife, the state of being or having a rival wife, సపత్నీభావము, సవతితనము. 'నీకనుపమసాపత్న్య సంపాదనంబు.' A. ii. 24. 'సాపత్న్యమునను గాకసైరింపగలదెయేకడపపత్నీ.' N. iii. 122. సాపత్న్యుడు an enemy, శత్రువు; the son of a co-wife. సుపత్నీపుత్రుడు. సాపరాధి a culprit, offender, sinner, he who is guilty, నేరస్థుడు. సావకాశము leisure, spare time, an interval, తీరిక, వ్యవధానము. సావధానముగా carefully, diligently, attentively, with due heed, జాగ్రతతో.

(p. 1311) sarvamu sarvamu. [Skt.] pron. All, the whole. సమస్తము. అంతయు. adj. All, whole, complete, universal, entire, సకలము, అఖిలము. సర్వంసహ sarvam-saha. n. Lit. the all-sustaining, i.e., the earth, భూమి. సర్వంకషప్రజ్ఞ గలవాడు a Jack of all trades. సర్వజనీనము sarva-janīnamu. adj. Pertaining to all men, సకలజనులకు సంబంధమైన; agreeable to all men, సకలజనులకు సంబంధమైన; agreeable to all men, సమస్తజనులకు హితమైన. సర్వజిత్తు sarva-jittu. n. The name of a Telugu year. సర్వజ్ఞ sarva-gnya. adj. All knowing, omniscient, all-wise. సమస్తముతెలిసిన. సర్వజ్ఞుడు sarva-gnyuḍu. n. An omniscient being. సమస్తము తెలిసినవాడు. సర్వతాపనుడు sarva-tāpanuḍu. n. One who fires all beings; an epithet of Manmatha, మన్మథుడు. సర్వతోముఖము sarvatō-mukhamu. n. Water. నీళ్లు. The sky, heaven, ఆకాశము. Vasu. iv. 13. సర్వతోముఖుడు sarvatō-mukhudu. n. A name of Brahma or Siva. బ్రహ్మ, శివుడు. The soul. ఆత్మ. సర్వత్ర sarvatra. adv. Every where, in all places, always, at all times. అంతట, ఎల్లప్పుడు. సర్వత్రయిమ్ము give everywhere. సర్వధా sarvathā. adv. In all ways, by all means, assuredly, at any rate, అన్నివిధాల. సర్వదా sarvadā. adv. Always, at all times. ఎల్లప్పుడు సర్వదుంబాలా sarva-dumbālā. [H.] n. A deed exempting land from all rent. సర్వధారి sarva-dhāri. [Skt.] n. The name of a Telugu year. సర్వనామము sarva-nāmamu. n. A pronoun. సర్వభక్షకుడు sarva-bhakshakuḍu. n. The devourer of all things, an epithet of fire. అగ్ని. సర్వమంగళ sarva-managaḷa. n. She who is all blessed, most holy or auspicious; an epithet of Parvati, పార్వతి. సర్వమాన్యము sarva-mānyamu. n. Free tenure, land exempt from tax. జాగీరు. సర్వలింగి sarva-lingi. [Skt.] n. A heretic, or free-thinker. పాషండుడు. సర్వశుద్ధిగా sarva-ṣuddhi-gā. adv. Utterly, entirely, every thing being taken into account. సర్వపరిహారముగా. వారికి మాకు సర్వశుద్ధిగా లెక్కలుతీరినవి the accounts between us are finally settled. సర్వస్వము sarvasvamu. n. Entire property, the whole of one's possessions. యావత్తు సొత్తు. సర్వస్వుడు sarvasvuḍu. n. One who possesses all the property, the sole lord. సర్వస్వుడగుచు.' Vasu. ii. 54. టీ యావద్ధనముగలవాడగుచు. Swa. vi. 25. సర్వాంగీణము sarv-āng-īṇamu. adj. Appertaining to all the limbs; thorough, entire. యావదంగముల సంబంధమైన. 'సర్వాంగీణములైన మైమరువులున్ వల్లత్కృపాణంబులున్.' Parij. iv. 98. సర్వాగ్రహారము sarvāgra-hāramu. n. A village granted to Brahmins free from all tax. పన్నులేకుండా బ్రాహ్మణులకిచ్చిన గ్రామము. సర్వాత్మకము sarv-ātmakamu. adj. All pervading. సర్వవ్యాపియైన. సర్వాత్మకత్వము sarv-ātmaka-tvamu. n. Omnipresence, the state of pervading all things. సర్వాంతర్యామిత్వము. 'అనిలు డేరీతివిహరించునట్ల నీవు కలసివర్తింతుసర్వాత్మకత్వమొప్ప.' B. viii. 444. సర్వాత్మనా sarv-ātma-nā. adv. In all ways, by all means, at any rate. సర్వప్రకారేణి, అన్నివిధాల. సర్వాధికారి sarv-ādhikāri. n. The ruler of all, అన్నిటికి యజమానుడు. సర్వేశుడు or సర్వేశ్వరుడు sarv-ēṣuḍu. The Lord of all, the Supreme Being, దేవుడు.